Ayaz Cet, Türk ve Altay mitolojilerinde ve Orta Asya halk kültürlerinde kış ve soğukla ilişkilendirilen mitolojik bir figürdür. Ayaz Cet, Batı kültüründeki Noel Baba’ya benzeri bir karakter olarak bilinir, fakat farklı kültürel ve mitolojik kökenlere sahiptir.
Ayaz Cet, soğuk kış gecelerinde insanlara yardım eden, darda kalanları koruyan bir figürdür. Efsanelerde, yardıma gereksinimi olanlara ikramlar yahut yiyecek götürdüğü anlatılır.
Ayaz Cet, Türk ve Altay halklarının eski inançlarında tabiat güçlerini ve kışın sertliğini temsil eder. Tıpkı vakitte cömertlik, muhafaza ve bilgelik üzere bedellerle ilişkilendirilir. Çağdaş devirde ise kimi Türk halklarında Yeni Yıl figürü olarak kutlamalarda yer alır.
AYAZ CET GELENEĞİ
Ayaz Cet geleneği, Türklerde bilhassa Sibirya ve Altay Dağları etrafında yaşayan Türkler’de yaygın olarak kutlanmıştır. Kuzey Türkleri bilhassa Şaman/Kamları kullanarak kış dönümünü kutlamışlardır. Türkler’de Şamanlar en bilge ve rabbe ulaşılması için başvurulan bir varlık olarak görüldüğünden Ayaz Cet olarak misyon de onlara verilmiştir. Ayaz Cet geleneği, genelde Kuzey Türkleri için vardır. Güney Türkleri olarak kabul edilen Oğuzlar’da bu gelenek, daha çok Nevruz olarak kutlanmıştır.
Türk kültüründeki Ayaz Cet geleneği, Hristiyanlık’taki Noel Baba yahut Ruslar’daki Ded Maroz mitolojisiyle alakalı değil, tam zıddı onlardan çok eskiye dayanan mitolojik bir gelenektir. Ayaz Cet, Ayaz Han olarak da bilinen bu soğuk beyefendisi Ruslar’daki üzere berbatlığı temsil etmemektedir. Rus mitolojisinde Ded Maroz, soğuk getiren bir makûs ruhtur. Lakin Türklerdeki Ayaz Cet, soğukların bitmesine neden olan yeterli bir ruhtur. Türklerde Ayaz Ata’nın bindiği kızaktaki altı ayak ise Ülker burcunun altı yıldızı ve göğün altı deliğini temsil etmektedir.
Ayaz Cet, Türklerde Ay Yaradanı ile irtibat kurarak soğukların bitmesi için aracılık etmektedir. Ay Yaradanı’nın, soğuk havaya karşı Türkleri müdafaası için Ayaz Han’ı gönderdiğine inanılır.
