Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi kapsamında başta Göbeklitepe ve Karahantepe’de hafriyat çalışmaları devam ediyor. Hafriyatlar, 12 bin yıl evvelki insan hayat biçimlerini ortaya koyuyor. Her devir tartışmalara da husus olan Göbeklitepe ve Karahantepe ile ilgili hafriyat lideri Prof. Dr. Necmi Karul ile konuştuk.
Bu dönem hafriyat çalışmaları için nasıl bir planlama yaptınız?
Bildiğiniz üzere Göbeklitepe’deki birinci hafriyatlar 1995 yılında başladı ve 2021 yılında Taş Doruklar Projesi ile birlikte hem burada hem de Karahantepe üzere çağdaş yerlerde yeni kazılarla bölgenin neolitiği daha tarifli hale gelmeye başladı. Bu nedenle çalışmaları hem yerleşimlerin kendi özelinde hem de proje kapsamında planlıyoruz. Lakin Göbeklitepe’nin özel bir durumu var, uzun mühlet kazılmış çok sayıda yapının açığa çıkarıldığı ve ziyarete açık bir yer. Bu nedenle Göbeklitepe’de kazıların yanı sıra muhafaza ve konservasyon önceliklerimiz ortasında. 2024 yılında da geçen yıl olduğu üzere II. evreye ilişkin yapılarda sağlamlaştırma yaparak başladık ve dönemin geri kalan kısmında gibisi bir uygulamayı “C Yapısı”nda sürdüreceğiz. Ayrıyeten tekrar müdafaa çatısının altındaki A ve B yapılarındaki kazılara devam ediyoruz.
‘CİDDİYE ALINACAK TARAFI YOK’
Göbeklitepe’de artık hafriyat yapılmayacak haberleri gündemde, bu mevzuya açıklık getirir misiniz?
Bu haberler Amerikalı birinin, içine tıbbi bir eser reklamı yerleştirdiği bir görüntü ile başladı. Bir etraf de reklam kısmını görmeyip mevzuyu istediği yere çekip yaygınlaştırdı. Göbeklitepe üzerinden sansasyon oluşturma eğilimi bir hastalık halini almış durumda. Bunların kaynağına bakıldığında ortak noktanın şahsî ve çok sıradan ya da maddi beklenti olduğunu görürsünüz. Fakat buradaki toplum kolay maniple edilir niyeti çok küstahça. Ayrıyeten yurtdışından talimat ile hafriyatlar durduruldu diyebilmek de Türk akademisine, kurumlarına hakaret. Velhasıl ciddiye alınacak hiçbir tarafı yok. Yeniden alandaki ağaçların kazıyı engellemek için dikildiği söylenmiş, arazi sahipleri, daha yüksek kamulaştırma bedeli almak için, biz diktik diyorlar zati. Bununla ilgili muhafaza şurasının aldığı mevcut bir karar var ve ağaçların taşınması uzun müddettir gündemde.
‘BÜYÜK DÖNÜŞÜMÜN COĞRAFYASI’
Taş Zirveler Projesi’nin değerinden bahseder misiniz?
Taş Doruklar Projesi, çokuluslu gruplar tarafından tıpkı bölgede ve eşzamanlı yürütülen çalışmalarla yerleşik hayatın başlangıcını ele alıyor. Yerleşiklik ve üretici ömrün başlangıcı bugünkü toplum tertibinin temellerinin atıldığı bir süreci söz eder ve bu nedenle şimdilik 10 alanda sürdürülen kazıların olduğu bu bölgeyi biz Büyük Dönüşümün Coğrafyası olarak isimlendiriyoruz. Ele aldığımız beşerler “son avcı birinci yerleşik toplumlar” ve bu dönüşümün izlerini en düzgün barındıran bir bölgedeyiz. Taş Doruklar bize Anadolu’nun insanlık tarihine yaptığı katkıyı, tarihöncesi çevreyi ve insanın 12 bin yıl evvel bilişsel dönüşümünün eşsiz ispatlarını sunuyor.
Geleceğe Miras Projesi kapsamında kültür ve turizm bakanı açıkladı, kazılar 12 ay sürecek. Bu bahiste neler söylemek istersiniz?
Arkeolojik kazıların farklı basamakları vardır ve arazi çalışmaları bunun yalnızca bir kısmını oluşturur. Diğer bir söz ile hafriyat yolu ile elde ettiğiniz datayı bilgiye dönüştürmeniz için saha çalışmasından sonra da laboratuvar ve kıymetlendirme süreçleri devam eder ve bu yıl uzunluğu sürer. Bu müddetin nasıl bölüştürüleceği, arkeolojik alana, takıma, projenin maksat ve imkanlarına nazaran değişir. Örneğin bir yapının onarımına orta vermeden devam edebilirsiniz ya da bir buluntu kümesinin değerlendirmesi yıllar alabilir. Birtakım yerlerde de iş hacmi azdır ve çalışmalar kısa müddette tamamlanabilir. Münasebetiyle biz bu isimlendirmeyi 12 ay boyunca yalnızca hafriyat yapılacak diye okuyamayız.
‘ORTAK BİR HAFIZANIN ÜRÜNÜ’
Buradaki ömür hakkında neler söylersiniz?
12 bin yıl kadar evvel bulunduğumuz bölgede bugünkü iklim şartları hâkim olmaya başlar ve bu besin kaynakları açısından büyük bir zenginlik sağlar. Buna koşut olarak insanların tıpkı yerde yıl uzunluğu yaşamaya başladığını görüyoruz. Artık insan hiç olmadığı kadar kalabalıklar halinde bir ortada yaşamaya başlamıştır. Sonuçta toplumsal olarak epeyce karmaşık toplumlara dönüşürler ve etraflarıyla ilgileri değişir. Bu beşerler artık başta ceylan olmak üzere sürü halindeki hayvanları denetim altına alacakları düzenekler kurmuş ve olasılıkla bu evcilleştirmenin yolunu açmıştır. Yeniden başta arpa ve buğday olmak üzere tahılları ve yabani fiğ, burçak, mercimek ve bezelye cinslerinden oluşan baklagilleri giderek takım biçen toplumlara dönüşmüşlerdir. Hafriyatlarda gerek bu çeşitlerin dönüşümünü gerekse insanın müdahalesini, kısaca bu sürecin tüm evrelerini takip edebiliyoruz. Bütün bunlara koşut olarak insanın dönüşümünü de izleyebiliyoruz. Ortak bir hafızanın eseri sayabileceğimiz hayvan ve insan kabartmalarından oluşan, dikilitaşlara işlenmiş figürler, heykeller, insanları bir ortaya getiren anıtsal toplanma yerleri vb. kalıntılar bize insanın teknolojik ve düşünsel olarak gelişimini, dönüşümünü anlatıyor. Açığa çıkardıklarımız bu sürecin delillerini oluşturuyor ve biz de buna şahitlik ediyor, sonuçları toplumla paylaşmaktan memnunluk duyuyoruz.
‘EN KAPSAMLI PROJE’
Taş Doruklar Projesi’nin tertip yapısı hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi-Taş Doruklar, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ulusal ve memleketler arası nitelikte farklı kurum ve üniversitelerden takımların ortak çalışması olarak 2021 yılında başladı. Projedeki araştırmaların her biri bağımsız çalışmalar niteliğinde. Bu nedenle yönetimsel bir örgütlenme şeması yerine proje bazlı, organik bir yapılanma kelam konusu. Her bir araştırma, ülke genelinde yapılan öteki çalışmalar için geçerli olan yasa ve yönetmeliklere tabi. Tüm bu araştırmaları bir proje kapsamında bir ortaya getiren çerçeve ise ortak bilimsel maksatlarla belirlendi. Benim bu proje içindeki işlevim ise bu bağımsız bilimsel çalışmaların uyumunu sağlamaktan ibaret. Taş Zirveler Projesi’ni Cumhuriyet tarihinin baraj vb. bir mecburilik olmadan yalnızca bilimsel maksatlarla bir ortaya gelinmiş en kapsamlı arkeoloji projesi olarak tanımlayabiliriz.
Kaynak : Cumhuriyet.com
