Şair Nisa Leyla, her yıl İtalya’da Sanat ve Felsefi Bilimler Akademisi’nin (Accademia delle Arti Filosofiche e Scientifiche) verdiği ‘Lucius Annaeus Seneca Milletlerarası Çağdaş Edebiyat Akademik Ödülü’nü kazandı. 1400 evrak arasından, son çıkan kitabı “Mu”dan seçilen şiirlerden oluşturduğu “Nakibim” isimli belgeyi ise İtalyancaya, soprano Burcu Büken Kuru çevirmiş. Leyla mükafatını, 19 Ekim’de İtalya’da teslim alacak.
“Yer altındayım yer üstünde kazıdığım hava/ soluduğum toprak şiir./ yoldaşım ellerimin fotoğrafından akan/ ilahların ilahı yolcuların yolcusu/ yolların çizdiği: şiir” diyen Nisa Leyla’yla, şiiri konuştuk.
DOĞUŞ
Dosyanıza ismini veren “Nakibim şiir” ile başlamak istiyorum. Adeta şiiri kutsuyorsunuz. Şiir ne derece kutsal sizin dünyanızda?
“Poeta nascitur, non fit” diye eski bir Latin deyişi vardır: “Şair olunmaz doğulur.” Kendimi bildim bileli şiirle iç içeyim. Şiir; “benim için” doğuştur, doğuştandır, genetiktir, benim bütün kesimim, tahminen de benden fazlasıdır. İçinizde, varlığından haberinizin olmadığı esin perileriyle doğmuş ve bu perilerle yaşayan bir insansınızdır. Bu perilerin ilahileri, esintileri dua üzeredir, esinler verir. O halde bu kuma kabul etmez, ruhunuza sizden fazla bağlanmış şiir için ne demeliyiz?
“Nakibim şiir”in birinci dizesi şöyle: “Babamın nakibi göktü. Benim nakibim şiir.” Yalnız Nakibim şiirinde değil, tüm şiir poetikamda insan hallerini, dünyayı, çağları kutsuyorum.
Şiir, Mallerme için sözcüklerin diniyse benim için dinin kendisidir. Furuğ Ferruhzad’ın Leonardo’nun tablosuna bakıp “eğilip namaz kılasım geldi” dediğidir. Şiir; kutsalım, dinim, nakibimdir, hasebiyle “Nakibim şiir”de; insanı ve dünyayı şiirle tekrar tekrar kutsuyorum. Kutsal sözcüğü de dini çağrıştırmıyor mu? Bu şiirde nakib; ışık, yol gösterici ve akıldır. Aklın hazzı olan uygunun, bedensel haz olan isteğe üstünlüğüdür. (ki, bu da Seneca’nın daima üzerinde durduğu bahislerden birisidir.) Dünyanın görülmeyen, işitilmeyen, dokunulmayan tüm boyutlarını önümüze seren, bize hakikatin kapısını açan bu nakib; şiirdir.
Bütün çağlarda ve bütün ırklarda; dinde olsun, siyasette olsun, metafizik, tarih, büyüde olsun, dünyanın kuruluşundan şimdiye kadar insan, şiirden yararlanarak dünyanın ömrün sırrını çözmeye çalışmıştır. Bunu yaparken, tüm disiplinlerden, sanatlardan, bilimden, ideolojiden hülasa beşere dayalı her şeyden yararlanmıştır. Şiirse; tüm bu disiplinlerin sanatların temelindedir ve varlığın lisanı olduğu için de ulaşmaya çalışılan kıymettir, kavramdır. Zira şiir lisanına ulaşmış her sanat yapıtı, varlığın lisanına ulaşmış demektir. Şiir; birliğin sebebini, görünüşün çeşitliliğini ve hakikati öğretir bize. Nakibimiz şiir; mutluluğa, barışa, akla davet yapandır. Tarifi tanımlanamayacak kadar ağır olan şiir; nakibimdir, kefilimdir. Önünde eğildiğim sonsuzluk, sonsuzluğun krallığıdır.
Bunun yanında şiire soyunan bir insan için şiir kutsal olmayacak mıdır? Pir Sultan Abdal’ın, Yunus Emre’nin, Rilke’nin, Hölderlin’in Nazım Hikmet’in, Enver Gökçe’nin Mayakovski’nin şiirleri kutsal değil midir? Her insanın kendi içinden geçmesini sağlayan, değişik istikametlerini keşfetmesine yol açan (başka birisi için öteki bir sanat kolu olabilir), dünyanın ruhunu besleyen şiir kutsal değil midir? Bir dua, bir haykırış, bir uyanış ve uyandırış değil midir?
İşçiler ve emek sömürü, savaşlar ve insan hayatının değersizliği. Dünya büyük bir kaosun içerisinde. Şiir ve poetikanız bu kaosun neresinde?
Aşırı kaos! Şeytanın valsi!
Kapitalizmin, sömürünün, dolaylı ve dolaysız yapılan savaşların çağında ve ortasındayız. Dünya son süratle yok oluşa giderken, iktidarlar, insan ırkını değersizleştirme gayretine girdiler. İnsan emeği boş bir gayret oldu, kolaycılık ve unsur kıymetlendi, görselliğin yırtık ruhu derinliğin önüne geçti.
Bu durumda, her şair yaşadığı çağın kendine ilişkin kokusunu algılayacak ve bunu yazacaktır zira şair çağının şahididir.
Şiir ve poetikam tam da bu kaosun ortasında. Dünyanın başına geleni şiirin lisanıyla yazmak, aydınlığa çıkarmak bir tek benim değil, her şairin misyonudur. Bu popülist dünyada hakikate erişme ve bu hakikati topluma aşılama, toplumu görünmezliğin eli olan şiirle yönlendirme, uyandırma daima hep sanatkarın işidir. Bunları görmezden gelemeyiz.
Dünyaya hâkim olmak isteyenler, mekaniği demiri robotu savunurken, sanatçı o demirden o tel ve kablolardan incelikler düşünür, heykele dönüştürür, şiirini müellif, dramını, trajedisini, güldürüsünü doğurur ve insanı düşünmeye sürükler ve besler. Kapital bir ruh için hedef insanı robotlaştırmakken, sanatçı; küçük bir çocuk üzere hayatı kendi oyununa dahil eder ve kalbimizi, bakış açımızı yumuşatır, yaşamayı kolaylaştırır. Lakin bunu zorluklarla, kendinden yeni yesyeni benler doğurarak yapar. Gerçekten ne kadar yazarsak yazalım, direkt yoksulluğu, kıyımları durduramayız ancak bir nebzecik olsun, insanın yeterlilik hamurunun gelişmesine ya da sürmesine yardımcı olabiliriz.
İNSANLIK…
Şiirlerinizin Seneca’nın ideolojisini örtüştürüyor musunuz?
Elbette… Şiirlerim etliye sütlüye dokunmayan şiirler değil. Birinci çağlardan beri toplumlar; iktidarlar tarafından dinle, parayla sınıflara ayrılıp köleleştirilmiştir. İnsanların vücut gücü kullanılmış, niyetsiz harekete dönüştürülmek istenmiştir. Kapitalizmde, kölelik eğitimi vardır ve vücut bir işgücü aracı olarak düşünülmüştür. İnsan iktidarlara boyun eğen, geçinme ve yaşama tasası için durmadan çalışan bir birey haline gelince kendini gerçekleştirme, dünya üzerine düşünme ve insanlaşma sıfatlarından da uzak kalacaktır ister istemez. İşte burada; Seneca’nın hayata bakış açısı ve güttüğü ideolojiyle, şiirimin yolunun kesiştiğini görebiliriz. Bunu açalım.
Seneca’nın bütün yapıtları, insancıl bir hayattan dostluktan, ahlak ideolojisinden geçer. Vaktin toplumunu yabanî hayvanlar topluluğu olarak gören Seneca, insanı bilgeleştirerek, ona ideoloji ve ahlak aşılayarak, hazlardan arındırarak ve bütün faziletlerin dışarda unsurda, dünyada değil, insanın içinde olduğunu söyleyerek felsefi halini belirler. İnsanoğlu sanatsız yabanî hayvanlar topluluğu üzeredir. Zira yalnızca hayvanlar; yemek ve üremek için vardır. Bizi hayvandan ayıran aklımız, eğitimimizdir. Beşere yakışır yaşamanın faziletlerini kolay bir lisanla ideolojinin temelinden hareketle yazan Seneca, aklın özgürlük olduğunu ideolojiye dayanarak ve aklın da lakin felsefi düşünüşle özgürlüğünü elde edebileceğini savunmuştur. Sanatkarın vazifesiyle örtüşen bu felsefi görüş; insanlığın büyük vazifesi olan özgürlük, eşitlik ve kardeşlik hasreti için çabalamak ve yazmak değilse nedir? Şair, yaratıcılığın tetikçisi olan özgürlük kavramına sahiplenmeli ve insanın insanca ömrünü devam ettirmesi için devrimci ruhumuzu korumalıdır aksi takdirde ne özgürlük korunur ne de ihtilal yaratan eserler yazılır…
Şiirim de; beşere dokunan, insanın varoluşsal sebebini, yaşadığı şartları, savaşımını, esaretini, ezilmişliğini anlatır. Seneca Şiir Mükafatına kıymet görülen şiirlerim de beşere, dünyaya dayalı, özgürlük isteyen, barışı haykıran şiirlerdir.
Seneca maddeci değildir. Maddi durumu âlâ olduğu halde, hususa değil beşere, ahlaka, ideolojiye inanır ve ideolojinin insan hayatını düzelteceğini ve yaşanır kılacağını savunur.
Şiirin de kinik bir yanı vardır. Kanlı bir yoldur şiir. Herkes yürüyemez, her şiir yazana da şiir yazıyor diyemeyiz. Şayet nitekim bu yola baş koymuşsak, şiirden arta kalan her şeyi gerimizde bırakmak zorundayız. Şiirin kuma kabul etmediğini biliyoruz. Bir konut için çabalamak, biraz daha lüks bir hayata özenmek, kapitalist ruhumuzun öngördüğü şehvetle karışık maddecilik, şiirden ya da en azından benim şiirimden uzaktır. Ben hem paylaşımcı, hem de dostluğa bedel veren hem de hususa yani şeytana değil beşere düzgüne inanan biri olduğum için ruhum da Seneca’nın ruhuyla örtüşür. İmgelerin o ilkel, o birinci ruhuna sahip olmayı, tabiata sığınmak ve tabiatın ruhundan beslenmeyi, o büyülü şiir yolunda ilerlemeyi ve ilerlerken insana/insanlığa yararlı olabilmeyi isterim. Yaşarken, geçineceğimden fazlasını da istemem zira Seneca’yla bir ortak hissim da; mevti daima hissederek yaşamam.
Öte yandan; Seneca’nın beşerle ve dünyanın yaşanılır kılmasıyla ilgili fikirleriyle de büsbütün örtüşmektedir şiirlerim: Örneğin, Ateşin Işığa Işığın Ateşe Susaması isimli şiirimde; Ateş cehennemi, ışık cenneti imgeler. Dünya o denli bir hal aldı ki ikisi iç içe olduğu halde, ateş yanında ışık da verdiği halde, ateş kötücüldür, ışıksa kutsaldır. Ancak dünya da insanlık da barışçıl hayat istediğine nazaran, ateşle ışık da bir ortada anılsa bile ateş ışığı, ışık da ateşi aşkla sevgiyle barışla sarmak istemekte ve birbirlerini bulamamaktadırlar barış ortamında. Bu barışa olan birliğe kardeşliğe olan susamışlıktır.
SABIRLI ÇALIŞKAN İSTİKRARLI
Türk şiirinin şu anki durumuyla ilgili görüşlerinizi merak ediyorum. Takip ediyor musunuz, nasıl görüyorsunuz durumumuzu?
Şiirimizde, Nâzım Hikmet’le başlayan büyük kırılma çağdaş şiirden tutalım da Garip Akımı, İkinci Yeni’ye gelene kadarki gelişmeler, İkinci Yeni ve sonrasındaki gelişmelerle süratli bir formda yaşandı. Her ne kadar 1980 ve sonrasında şiirde yumuşak bir lisana iniş yaşanmışsa da, bu coğrafyanın şiir damarı güçlüdür, bu yüzden güçlü şiirler çıkmaya devam etmiştir, edecektir. Bu güçlü şiir damarı bizi ister istemez büyük şiir beklentisine de sokmuştur. Büyük şiir beklentisindeyken, şiirle ilgili olanlar da, bu büyük şiirin düşüyle yaşadıkları için vakit zaman sonda dolaşmışlar, şiirin hududunu zorlamaya çalışırken, şiiri şaşıranlar olduğu üzere, şiirin büyülü gücüyle baş edemeyip diğer çeşitlere yönelenler de olmuştur. Bunun yanında gayret vermeye devam edenler de olmuş ve bugüne gelinmiştir.
Ayrıca, şimdiye kadar ülkemizin ve halkımızın çektiği acılar, siyasi gelişmeler elbette ki şiirimize de yansımıştır. Son siyasi devirler, ülkemizi, halkımızı çıkmaza sokacak kadar makus geçmiştir. Bu acılı, ağrılı vakitlerde baskılanan insan, baskılanan şiire yansımıştır. Tekrar de şiir, tıpkı öteki sanatlarda olduğu üzere uğraşını vermeye devam etmiştir. Şiirimizin bu mücadeleci ruhunu, mecmualardan, kitaplardan takip ediyor, çıkan şiir kitaplarını okumaya çalışıyorum. Şiire çok ilgi var, genç şairleri beğeniyle takip ediyorum, onlarla gurur duyuyorum. Natürel bunun yanında, şairlerin sayısı da çoğaldı, bu yüzdendir ki; vaktin eleğine her zamankinden daha çok muhtaçlığımız var. Okumaktan çok yazan büyük bir güruh da var lakin bunların birçoklarını şiir dünyasına katmamakta yarar var. Şiir uzun vadede getirisi olan bir sanattır. Sabırlı, çalışkan, istikrarlı olmak ve süreklilik sağlamak gerekiyor. Alışılmış her şeyde olduğu üzere, şiirde de kalabalık bir güruh var ve şiir yazılıyor, okunuyor ve satılıyor, bütün bu karmaşaya karşın.
Yukarıdaki soruya ek olarak, şiirimizin bugünkü ikliminin toplumla bağlantısını nasıl buluyorsunuz? Şair ve şiir, yurttaşla hemhal olabiliyor mu?
Özellikle doksanlardan sonra, görünürlük arttı; sanal ortam, mecmualar, yayınevleri, vs şiirin yayılmasına, yazılan her şiirin basılmasına yol açtı. Okurla şair rahatlıkla buluştu. Paneller, etkinlikler, etkinlikler yapıldı, yapılıyor lakin şiiri toplumsal hareket olarak yaşamak zorlaştı. İnsanların geçinme derdi, önceliğin beyin değil karın açlığını gidermelerine yol açtı. Bu doğal ki de kültürel bir alışkanlığın olmayışını da gündeme getiriyor. Okumanın azalması, kültürün zayıflaması, siyasi baskı, sanal ortam, hazıra konma, narsisizm ve herkesin şair olması, âlâ şiirin halka ulaşmasını engelleyen kimi etmenler. Görselliğin dünyadan fazlaca hissesini alması, şiirin de artık görünmesini gerekli kılıyor. Kanılar, imgelerle insanların ruhuna dolanmayacak ve onlara hayat vermeyecekse, ne gereği var yazmanın diye bir itiraza kalkışırdım lakin şiirin gücü ve çabası şaire de yansıyor. Değil mi ki en güç sanattır şiir ve suya yazılır, yayılması da zordur lakin yayıldıktan sonra da insanların dimağından çıkmaz. İşte buradan hareketle; şairin şiirden, şiirin beşerden kopmayacağının şuuruyla şiiri yaşıyor ve yazıyoruz.
Uluslararası bir düzlemde baktığımız vakit, şiirimiz dünya şiirinin neresinde? Koşut muyuz, ortamızda çok mu aralık var?
Her şairin şiirinin biricik olması üzere, her ülkenin şiiri de biriciktir. Yapılan çevirilerle, şenliklerle, birbirimize gönderdiğimiz, yayımladığımız şiirlerle bir şiir akrabalığımız var dünya ülkeleriyle. Birbirimize ne katabiliriz, şiiri nasıl büyütebiliriz diye düşünüyoruz. Bu şiir ismine hoş bir şey. İçinde bulunduğumuz kalabalığın yarattığı yalnızlıkla, içimizde büyüyen devasa yalnızlığın akrabalarını ziyaret etmesi üzere bir his.
Şunu da söylemek isterim ki; her ülkenin coğrafyası, yaşama standartı, kültürü, eğitimi, geçmişi ve daha pek çok özelliği, o ülke şiirinin temelini belirler. Şiir için davetli olarak gittiğim ülkelerde ne açlık korkusu, ne sokakta kalmak korkusu, ne deprem, maden ocağı göçüğü, ne de işsizlik korkusu gördüm. Dışarda dehşet, korku sözcükleri pek kullanılmazken, ülkemizin başat sözcükleri olmuşlardır. Bir de geçinme tasası bu kadar yüksek olan ülkemizde, şiir de zora giriyor; zira şiir, vakit ister, emek ister, araştırma ister. Pek çok ülkenin, benim canım ülkemden daha rahat olduğunu görmek can acıtıcı. Dışarda gördüğüm insanların yüzündeki doygunluk ve tebessümün yanında, kederli halkımın kederli yüzünün yaşadığı bu ülke; varlıklı coğrafyası, tarihi yapıtları, madenleri, toprağı, deniziyle eşsiz bir yer; doğal ki içinde yaşamayı başardığımız sürece. Son siyasi gelişmeler, insan hayatına ve sanatına darbelerle dolu.
Dünya ülkelerinin şiiriyle, ortamızda aralık değil kardeşlik görüyorum, herkes kendi kulvarında koşuyor. Şairlerimiz, yabancı lisan öğrenerek, uygun çeviriler yaparak dünya şiirinde kelam sahibi olabilirler. Çünkü pek çok düzgün şairimizin şiirleri şimdi çevrilmemiş durumda. Coğrafya yazgıdır ve bu coğrafyanın verdiği güçlü bir şiir damarımız var. Biz Pir Sultan Abdalların, Yunus Emrelerin, Aşık Veysellerin, Pir Galiplerin torunuyuz neticede…
Kaynak : Cumhuriyet.com
