İmparator I. Konstantin’in davetiyle, Hristiyanlıkta kiliseye bağlı tüm piskoposların iştirakiyle 325 yılında düzenlenen, değerli dini mevzuların tartışılıp karara bağlandığı Birinci Konsil’in toplandığı İznik’te arkeologlar, Roma tiyatrosunun dini kullanım evresini araştırıyor.
1980’li yıllarda başlayan ve 2016’dan itibaren Dokuz Eylül Üniversitesi grubuyla kesintisiz devam eden hafriyat ve onarımın büyük çoğunluğunun tamamlanmasıyla geçen mart ayında yine ziyarete açılan tiyatroda, ana yapıların dışındaki alanlarda çalışma sürüyor.
Merkezi girişin doğusunda yer alan ve 2005’te tespit edilmesine karşın korunması ve gerekli çalışmaların yapılması gayesiyle kapatılan “Meryem ve çocuk İsa” freski restore edildi.
Beyaz fonlu ve süslü, değerli renkli taşlarla işlenmiş, yüksek bir tahtta oturur formda Meryem ile kucağında İsa’nın yer aldığı, 1,42 metre yükseklik ve 78 santimetre genişliğindeki freskin çabucak yan tarafında 1,5 metre yükseklik, 3,15 metre genişliğindeki freskte de İsa sol tarafta oturur formda boyun kısmının sağa, Meryem’e hakikat eğilmiş olduğu görülüyor.
“ANADOLU’DAKİ TEK ÖRNEK”
Kazı lideri ve Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aygün Ekin Meriç, AA muhabirine, tiyatronun 111 yılında İmparator Trajan periyodunda yapılmaya başlandığını belirtti.
Trajan ile Bitinya valisi Plinius ortasındaki yazışmalardan yapının inşasıyla ilgili çok değerli bilgiler edindiklerini anlatan Prof. Dr. Meriç, “İznik Roma tiyatrosu, 103 metre eninde, 80 metre uzunluğunda, düz bir alana büsbütün tonoz mimarisiyle yükseltilmiş olmasıyla Anadolu’daki tek örnek. Özgün halinde 3 katlı ve tonoz sistemiyle 24 metre yükseklikte yapılmış ve 10 bin kişilik bir tiyatro. Tonoz mimarisiyle inşa edilmiş olmasıyla çok gösterişli bir yapı.” dedi.
Meriç, yapının 2. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar kullanılmasıyla çok evreli bir özelliğe sahip olduğunu tabir etti. Tiyatronun bilhassa 2. ve 3. yüzyıllarda özgün fonksiyonunda kullanıldığını, gladyatör oyunları ve devrin moda oyunlarının gerçekleştirildiği bir yapı olduğunu aktaran Meriç, şu bilgileri verdi:
“İznik’te 325 yılında ekümenik konsil toplanıyor; Hristiyanlığın çok değerli kararlarının alındığı bir toplantı. Bu periyottan sonra yavaş yavaş buralarda artık dini kullanım evresi oluşmaya başlıyor. Tiyatro bilhassa 4. ila 6. yüzyıllarda dini kullanım evresi geçirmiş. Bununla ilgili çok kıymetli bilgilerimiz var. Bilhassa duvarlarına yapılmış haç freskleri, girlandlar (askı çelenk), Hristiyanlık sembolleriyle yapılmış freskler… Bilhassa 2005 yılında Bedri Yalman hoca tarafından tespit edilmiş duvarlarındaki Meryem İsa freski. Bu periyotta Bedri hoca korunamayacağını düşünerek kapatmıştı. Biz burayı tekrar açtık, gün yüzüne çıkardık.”
Meriç, Katoliklerin ruhani lideri ve Vatikan Devlet Lideri Papa Franciscus’un katılacağını açıkladığı, 2025’te Birinci Konsil’in 1700. yılı merasimlerinde bu tiyatronun ziyaret edilebileceğini vurguladı.
Freskin Hristiyanlık alemi için değerine dikkati çeken Meriç, “Kucağında İsa ile tahtında oturan Meryem’in olduğu en erken fresk örneği; onun için çok kıymetli. Bununla ilgili gerekli muhafazaları yaptık. Ortaya çıkardığımızda bu halde değildi, birtakım bozulmalar olmuştu. Onların hepsini temizledik, sağlamlaştırdık. Ortalarda dökülmüş sıvaları da sağlamlaştırdık.” sözünü kullandı.
ZİYARETÇİ SAYISI 8 AYDA 50 BİNİ AŞTI
Yeniden ziyarete açılmasıyla İznik’in kültür ve turizm bakımından çok değerli bir cazibe merkezine kavuştuğunu söyleyen Meriç, “Açıldığından beri ziyaretçi sayısı 50 bini aştı. Turist akışında bir hızlanma olduğunun bilgisini de alıyoruz. Pazartesileri hariç her gün beşerler burayı gezip görebiliyorlar.” diye konuştu.
Meriç, tiyatronun ana yapılarının dışındaki alanlarda devam eden kazıların 1-2 yılda tamamlanacağını bildirdi.
Kazılmamış alanları süratle tamamlayıp konservasyon ve onarıma devam edeceklerini belirten Meriç, şunları kaydetti:
“Tiyatronun onarımını ve konservasyonunu bitirdik. Roma İmparatoru Hadrianus periyodunda yapılmış, sahne binasının en doğusunda ve en batısındaki sütunlu galeriler, Anadolu’daki tek örnekler, iki katlı, ikinci katı hermelerle, parapetlerle (korkuluk) taşınan bir yapıda. Çok gösterişli karşılama yerleri… Tiyatrodaki kimi resepsiyonlar, merasimlerin yapıldığı salonlar olarak kullanılmış. Bu sütunlu galerilerin onarımı konusunda çalışmalarımız devam ediyor. Bu dini kullanım evresi 6. yüzyıla kadar, daha sonra tiyatronun bu fonksiyonunu tam olarak hangi tarihe kadar sürdürdüğünü bilemiyoruz lakin şunu tespit edebiliyoruz; 8. yüzyılda burada Arap akınları oluyor. Surların güçlendirilmesi gerekiyor. Kentteki yapılardan sağlam bloklar alınarak surların sağlamlaştırılmasında kullanılıyor. Tiyatrodan da çok sayıda blokun götürüldüğünü biliyoruz. Buraya yakın surlarda tiyatronun oturma basamaklarını görüyoruz. 9. yüzyılda burada seramik işliklerin yapılmaya başlandığını görüyoruz. Bilhassa 15 ila 17. yüzyıllarda burada çok ağır kullanılıyor. Bu alanda 12 Osmanlı işliği var, çinilerin üretildiği çok kıymetli fırınlar var. Tiyatro, bütün evrelerin görüldüğü, İznik’in neredeyse bütün tarihinin okunduğu bir yapı olması bakımından çok kıymetli. Çini fırınlarını süreksiz muhafaza çatılarıyla kapatmıştık. Bunların da yeniden onarımını tamamlayıp sergilemeyi planlıyoruz.”
Döneme mahsus seramikler, sikkeler, bronz eserler bulduklarını lisana getiren Meriç, buluntuların hafriyat konutunda ölçüldüğünü, fotoğraflandığını, onarım ve konservasyon çalışmalarına tabi tutulduğunu anlattı.
Kültür ve Turizm Bakanlığının Geleceğe Miras Projesi kapsamında çalışmalarının sürat kazandığını aktaran Meriç, yaz tatilinde 25 kişilik grupla çalıştıklarını, okullar açıldıktan sonra arkeolog, sanat tarihçisi ve restoratörler olmak üzere 6 bireyle tüm yıl hafriyat, depo, yayın ve müdafaa çalışmalarını sürdürdüklerini kelamlarına ekledi.
