Yaklaşık 2 bin yıllık olan Eski Kahta Kalesi, Hitit Devrinden günümüze kadar 5 medeniyete mesken sahipliği yaptı. Bu güne kadar savaşarak hiç fetih edilemeyen kale saray, savunma ve çarşı (Pazar) kısımlarından oluşuyor. Memlükler Dönemi’nden kalma yapının yer aldığı kale Osmanlı Dönemi’nde de etkin olarak kullanıldı.
Sarp kayalıklar üzerine kurulan kalenin doğusunda bulunan Nifaus Çayı’ndan (Kahta Çayı) su muhtaçlığını gidermek için 198 adet geniş basamaklı, 200 metre uzunluğunda, doksan derecelik açıyla yapılmış su tüneli bulunuyor. Düşman atağında kalenin girişini kapatıp aylarca, dışarıyla bağını kesebiliyor. Bir kısmı kalenin iç kısmında bir kısmı kayalıklar üzerine inşa edilen mühendislik mükemmeli bu su tünelinden hem su muhtaçlığı sağlıyor, hem de haberleşme için kullanılıyor.
Eski Kahta Kalesinin erken periyotlardan itibaren farklı medeniyetlere mesken sahipliği yapmış bir kale olduğunu vurgulayan Adıyaman Müze Müdür Yardımcısı Mustafa Çelik, “Son halinde mevcut gördüğümüz halini de Memlükler Devrinde almış. Tabi bu kalenin fetih edilemez üzere bir özelliği var. Zira kurulduğu alan itibariyle sarp kayalıklar üzerine kurulmuş, kuşatılması durumunda kendini uzun müddet koruma edebilecek halde dizayn edilmiş. Burada içerde kuru besin olduktan sonra katiyen yani oranın alınma durumu kelam konusu değil. Su gereksinimi ise geriye kurdukları ve Nifaus Çayı dediğimiz yani Perili Çay dediğimiz alana inen bir tünel mevcut. Rastgele bir fetih durumunda içerde kuru besin olduğunda su gereksinimlerini da bu kapalı tünelden aşağı inip çaydan alıyorlardı. Tünel yaklaşık 198 basamaktan oluşuyor. 200 metre üzere bir derinliğe sahip ve büsbütün doksan derecelik bir açıya inşa edilmiş durumda. Kendini büsbütün savunma emelli inşa edilmiş bu. Birebir vakitte yalnızca su taşıma gayeli değil, o periyot için Ortaçağ’dan itibaren bilhassa haberleşme güvercinlerinin eğitildiği ve koruma edildiği yer olarak da kullanılmış” diye konuştu.
