Afife’den sonra gelince Jale daha bir manalı oluyor. Tiyatronun tozunu çocuk yaşta koklamış Afife, sahnenin tozunu ise genç kızken yutmuş. Tozunu bir defa yuttun mu, bir daha inmek güç sahneden… Tutkuyla bağlanmış oyunculuğa. Her karşı çıkışa, her yasağa karşın daha da sıkı sıkı tutunmuş üstüne giydiği kostüme. Çocukken, dedesinin götürdüğü tiyatro oyunları hayatını şekillendirmiş. Tiyatroya meskenim, oyuncu arkadaşlarına ise ailem demiş. Tiyatroyla var olmak isteyen Afife Jale tahminen sahip olduğu her şeyden vazgeçmiş fakat tutkum dediği sahneden ölene kadar vazgeçmemiş. Kuvvetli bir seyahat. Her şeyden evvel bayan olmak var, sonra bayana yasaklanan o kadar çok şey var ki saymakla bitmez.
Darülbedayi, Hüseyin Suat’ın “Yamalar” isimli oyununda Emel karakteriyle 22 Nisan 1920’de “Jale” takma ismiyle 18 yaşında Apollon Tiyatrosu’nda sahneye çıkmış. Emel karakterini oynayan Eliza Benemenciyan, yurtdışına gittiği için, bu role Afife seçilmiş.
Darülbedayi’de, Burhaneddin Kumpanyasında ve Yeni Tiyatro’da çalıştıktan sonra bir müddet tiyatrodan uzak yaşamış. Daha sonra küçük kumpanyalarla Anadolu’da dolaşmış. Tüm bunlardan sonra Ulusal Sahne’nin Anadolu’da ve İstanbul’da verdiği temsillere katılmış. Akabinde çok sayıda Türk kızının sahne sanatlarına çıkmasını sağlamış ve onları bu istikamette cesaretlendirmiş.
Sahneye çıkan birinci Türk müslüman bayan Afife Jale, Türk Tiyatrosu’nda Bedia Muavvid üzere bayan oyunculara öncülük etmiş.
ALKIŞ, ALKIŞ, ALKIŞ…
Bakın nasıl anlatmış Afife Jale sahneye çıktığı birinci geceyi: “Hayatımda mesut olduğum birinci gece (…) Sanatın, ruhuma verdiği hoş sarhoşluk içinde idim. Rol aldığım piyeste hoş bir sahne vardır; ağlama sahnesi… Orada taşkın bir saadetle ağladım. Gerçekten ağladım… Alkış, alkış, alkış… Perde kapandı; açıldı, bana çiçekler getirdiler. Muharrir Hüseyin Suat Bey, kuliste bekliyormuş; ben çıkarken durdurdu; alnımdan öptü: ‘Bizim sahnemize bir sanat fedaisi lazımdı; sen işte o fedaisin.’ dedi.
(Afife Jale’nin 1926 yılında Refik Ahmet Sevengil’le konuşması, aktaran Prof. Metin And, -Türk Tiyatrosu Tarihi, s.153.)
AFİFE!
Önceki akşam Kuvvetli PSM’de sahnelenen “Afife” oyununa gelecek olursak. Direktörlüğünü Serdar Biliş’in üstlendiği oyunun muharriri Selin Cankı Ceylan. Oyunda, Ayta Sözeri, Tilbe Saran, Necip Memili, Bora Akkaş, İdil Sivritepe, Bedir Bedir, Orkuncan İzan, Bilge Çınar, Kerem Arslanoğlu, Hikayesi Okur, Besma Seiba rol alıyor. Tuluğ Tırpan’ın müziklerini bestelediği oyunun müzik kelamlarını Sezen Aksu’ya, sahne ve kostüm tasarımı Gamze Kuş’a, ışık tasarımı ise Cem Yılmazer’e ilişkin.
KURMACA…
Oyunun tanıtım metninde yazdığı üzere gerçeğe dayalı öğeler olsada kurmaca daha ağır basıyor. Birtakım oyuncular karaktere bürünse de daha çok tiplemeler görüyoruz. Kurmaca ismi altında bir oyunu sahneye koyacaksanız, ülkemiz ve tiyatro tarihi için çok değerli bir yeri olan Afife Jale’yi seçmek bir çok eleştiriyi de beraberinde getirir. Oyunda sahneye birinci çıktığı yer olan Apollon Tiyatrosu’nun ve oyunun ismini duyamadık. Oyunda Afife Jale’yi, daima hasta, unsur kullanan perişan bir halde görüyoruz. Afife Jale’nin inandığı değeler karşısında dim dik duruşuna daha çok değinilebilirdi. Müzikler keyifli, dekor ve kostüm tasarımı ise yaratıcı.
Kısacası Afife Jale’nin hayatını bilmeyen tarihine hakim olmayan seyirciler için son derece müzikli, kelamlı eğlenceli bir oyun.
VEDA…
“Beni acıyarak değil, düşünerek severek, kucaklayarak hatırlayın. Tiyatro varsa ben varım!” diyen Afife Jale yıllarca içine düşmüş olduğu sıhhat sıkıntılarının şiddetlenmesi ile 24 Temmuz 1941 yılında 39 yaşında tedavi için yatırılmış olduğu Bakırköy Rus ve Hudut Hastanesi’nde hayata veda ediyor.
Son olarak; Yasaklarla olmazlarla dolu bir sürü sözün içinden kendi repliklerini yaratan ve sahip çıkan tüm gözü pek, yürekli bayanlara, Afife Jale’lere selam olsun.
Kaynak : Cumhuriyet.com
