Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında, 124 metre yükseklikte kayalık dorukta bulunan ve askeri yerleşimde dünyada bulunan son Mithras tapınağının ortaya çıkarıldığı kale, bilimsel kazılarla tarihe ışık tutuyor.
UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi‘ne 2020 yılında dahil edilen, yerli ve yabancı turistlerin büyük ilgi gösterdiği kalede, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Valilik, Diyarbakır Müzesi, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Üniversitesinin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan hafriyat çalışmaları sürüyor.
Bugüne kadar yürütülen kazılarla 60 dönüm alan üzerinde 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, idare binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı, yer altı kilisesi, 400 kişinin sığacağı yer altı sığınağı, konutlar, bilinmeyen geçitler, Milattan Sonra 4. yüzyılda Hristiyanlığın benimsenmesiyle kıymetini kaybeden periyodun Mithras dinine ilişkin yer altı tapınağı gün yüzüne çıkarıldı.
Roma İmparatorluğu periyodunda “askeri yerleşim” olarak kullanılan 3 bin yıllık Zerzevan Kalesi’nde surlar ve zımnî ayinlere katılanların konakladığı alanın ortaya çıkarılması için kış döneminde da hafriyat çalışmaları yürütülüyor.
“TOPRAĞA VURULAN HER ÇAPA İLE TARİHE IŞIK TUTUYORUZ”
Kazı heyeti lideri Prof. Dr. Aytaç Coşkun, Zerzevan Kalesi’nde kazıların 2014’te başladığını anımsatarak, hafriyat çalışmalarının bölge ve kentin tarihini değiştirdiğini söyledi. Kalenin bölge ve Diyarbakır turizmine katkı sunduğunu lisana getiren Coşkun, hafriyat çalışmalarında birçok yeni alanın ortaya çıkarıldığını belirtti.
Kazılarda binlerce yapıtın bulunduğunu, o periyodun askeri ve toplumsal yaşantısına dair her şeyin kalede olduğunu anlatan Coşkun, kalenin 3 bin yıldır kullanılan etkin bir yerleşim yeri olduğunu bildirdi. Coşkun, hafriyat çalışmalarının süratle devam ettiğini söz ederek, şöyle konuştu:
“Kış döneminde bile devam ediyoruz. Kültür ve Turizm Bakanlığının ‘Geleceğe Miras Projesi’ kapsamında kalede hafriyat ve onarım çalışmaları aralıksız devam edecek. Kış şartlarına karşın hafriyat çalışmalarımız kesintiye uğramıyor ve 12 ay boyunca devam ediyor. En ağır çalıştığımız yer Mithras kutsal alanı ve surlar. Kale kültür ve inanç turizmi açısından değerli bir alan. Kale kültür ve inanç turizmi açısından kıymetli bir alan.”
Zerzevan Kalesi’nin Türkiye’de en çok ziyaret edilen noktalardan biri olduğuna dikkati çeken Coşkun, yalnızca hafriyat değil tıpkı vakitte alanda mevcut yapılarının korunmasına yönelik çalışmalar yürüttüklerini, bunun yapıların korunması için kıymetli olduğunu bildirdi.
Coşkun, “Zerzevan Kalesi’nde kış döneminde çalışmanın memnunluğunu yaşıyoruz. Toprağa vurulan her çapa ile tarihe ışık tutuyoruz. Bütün bölgenin tarihini değiştiriyoruz. Kale ziyaretçiler için de birçok farklı alanlar sunuyor. Bu nedenle kış döneminde da çalışmaktan memnunuz.” diye konuştu.
ZERZEVAN KALESİ
Askeri yerleşim antik yol güzergahında, 124 metre yükseklikte kayalık dorukta bulunan Zerzevan Kalesi, Amida ile Dara ortasında stratejik bir noktada yer alıyor.
Yerleşim pozisyonu prestijiyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı denetim altında tutan, Roma hudut garnizonu olan kale, Romalılar ve Sasaniler ortasında büyük gayretlere sahne oldu.
Zerzevan Kalesi’nin tarihi, Asur devrine (MÖ 882-611) kadar gidiyor. Kalede Roma devrinde MS 3. yüzyılda asıl askeri yerleşim inşa edildi ve 639 yılına İslam ordularının fethine kadar kesintisiz kullanıldı.
Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios (MS 491-518) ve Justinianos (MS 527-565) periyotlarında onarılarak, kimileri ise tekrar inşa edilerek mevcut haline getirildi.
