Röportaj: Erkan YILMAZ – Muammer BAŞKAN
1989 yılından beri şehirlerarası yolcu nakliyatı alanında hizmet veren Best Van Turizm’in Yönetim Kurulu Üyesi İrem Bayram ile bir ortaya gelerek hem 2024 yılına yönelik değerlendirmelerini hem de 2025 yılı beklentilerini aldık. Best Van Turizm’in 35 yıldır devam eden bölüm seyahatinde, İrem Bayram, 11 yıldır etkin vazifede. İrem Bayram, firma sahibi olmasının yanı sıra birçok toplumsal projede yer alarak dalda öncü olmaya devam ediyor. İrem Bayram ile Aksaray’daki merkez ofislerinde görüştük. Söyleşimizin birinci konusu alışılmış, çabucak otobüs yatırımları oldu.
İlk sefer otobüs yatırım planı yapmadık
Uzun bir vakitten beri birinci defa otobüs yatırım planı yapmadıklarını belirten İrem Bayram, “2024 yılında 15 araç aldık, tamamı da filo büyütmeydi. 2025 yılı nasıl geçeceği konusunda sahiden hiç öngörümüz yok. 2024 yılına yönelik nasıl bir yıl geçireceğimizi 2023’de az çok kestirebiliyorduk. Lakin şu anda Aralık ayına geldik, 2025 yılına yönelik bir yatırım planı yapmadık. Bu uzun müddettir birinci kere oluyor. Paranın maliyeti çok yüksek. Yalnızca yurtiçinde yolcu talebi olur mu sorusundan öte paranın maliyeti ve faizlerle ilgili çok önemli belirsizlikler var.
İkinci el otobüs piyasası istediğimiz düzeyde değil. Bu yıl fazla araç satıldığını düşünüyoruz. Büyük otobüs pazarının düzeyinin 2025’te, 2024’ten daha az olacağı lisana getiriliyor. Bu türlü olması bence daha yanlışsız. Ancak ön ödemeli sistemin de artık bitmesi gerektiğine inanıyorum. Bizim yatırım yapmamızın önündeki badirelerden bir tanesi de ikinci el otobüs pazarının önemli manada yavaşlaması ve fiyatların geriye gitmesi. Bu kadar paradan, para kazanabildiğiniz bir periyotta yalnızca ikinci el otobüsün değil, hiçbir şeyin bedelinin gerçek ölçü de olmasını beklemiyoruz.
Pandemi sonrasında ikinci el otobüs fiyatlarının âlâ düzeylere gelmesi birçok firmanın filosunu yenilemesine imkan tanıdı. Bizim bir aracı yenileme sürecimiz 3 yaşken, bu 1 yaşa düştü. Lakin artık bunu yapmamız mümkün değil. Araç yaş ortalamamız şu an 1,5. Tahminen de bu durumun getirdiği rahatlık ve belirsizlikle 2025 için yatırım planı yapmadık. Çok genç bir filomuz var, yaşlı bir filoya sahip olsaydık, ikinci el ile sıfır ortasındaki makas açılsa da yatırım yapma uğraşı içinde daha çok olabilirdik. 2025 yılı içerisinde, çok muhtaçlık olursa, paranın ve otobüsün maliyetini optimum noktada yakalarsak tahminen yaparız. Hiçbir bölümde faizden elde edilen geliri etmek mümkün değil. Şu an kolay fonlarda 1 milyon TL’ye, 1000 TL gecelik veriliyor. 20 milyona gecede 20 bin TL. Ayda 600 bin TL.
Hidrojene dönüşümün işaretleri
Şu anda filolarında tamamı Mercedes-Benz marka, 65 otobüs bulunduğunu belirten İrem Bayram, “Mercedes otobüsleri kullanmamız bizler için hâlâ çok büyük avantaj. Yeniden de bizim Mercedes-Benz Türk’ten beklentimiz araçlardaki fosil yakıtlardan hidrojene dönüşüm işaretleri görmek. Daha evvelki fuarlarda, 2027 yılı işaret ediliyordu lakin şu anda görünen o ki, dizel motor devam edecek üzere. Aslında biz, hidrojene geçişin birinci adımlarını bekliyorduk, pandemiyle birlikte tahminen de bu süreç uzadı. Mercedes sadakatimiz devam edecek mi, etmeyecek mi; bunu biraz da yakıt konusundaki teknoloji süreci belirleyecek. Mercedes-Benz marka araçların güvenlik ve konfor düzeyi eksiksiz. Fakat günümüzde ekonomiklik en öne çıktı, bu da bizim önceliklerimiz ortasında yerini aldı” dedi.
2023’e nazaran az kazandık
“2024 yılında para kazandık fakat enflasyon ortamında 2023’e nazaran oldukça az kazandık” açıklamasını yapan İrem Bayram, “Belki sayılar birebir kaldı, lakin enflasyon ile oranladığınız vakit 2023’e nazaran, kâr düzeylerinde, yüzde 30’luk bir erime olduğunu söyleyebilirim. Her yıl, yaz ayında araçlarımız günler öncesinden dolardı, ancak bu yıl, pandemideki üzere günübirlik dolduk. Araçlar boş gitmedi lakin doluluğu daima son anda yakaladık. Bilhassa Van-Diyarbakır, Van-Mersin, Van-Gaziantep üzere daha kısa çizgilerimiz günler öncesinden kapalı olurdu. Bu yıl yalnızca iki bayramda yaşayabildik. Evvelki yıllarda, otobüslerimiz bir hafta evvel dolardı, yer bulmakta zorlanırdık. Bu yıl acentelerimiz ortasında kontenjan krizleri de yaşamadık diyebilirim” diye konuştu.
UTTS için istasyonlar hazır değil
İrem Bayram, Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS) düzenlemesinin karşısında olmadıklarını, fakat şimdi istasyon altyapılarının buna uygun olmadığını belirtiyor: “Biz UTTS düzenlemesine 1 Ocak 2025 itibariyle ahenk sağlamış olacağız. Biz, filo olarak taşıt tanıma sistemi ile çalışıyoruz. Fakat istasyonların UTTS sistemine uygun altyapısının hazır olmadığını görüyoruz. Bir istasyonda bir pompada bu sistem var. İkinci ticari araç geldiğinde oburunu bekleyecek.
Bu meşakkat oluşturacak.
Şunu da söz etmek durumundayım ki, kesimde firmaların büyük çoğunluğu taşıt tanıma sistemi ile çalışıyor. Herkes masrafında akaryakıtı göstermek zorunda. Akaryakıtı göstermezseniz neyi göstereceksiniz esasen. Sistem daima kayıt altında ve yeni yükler getiriyor. UETTDS sistemi getirildi. Fakat korsan taşıtlar hiçbir kontrol olmadan çalışıyor. Van’dan Bodrum’a toplumsal medya aracılığı ile yolcu topluyorlar. Bizleri denetlesinler, ancak korsan taşımacılardan korunalım.”
Bayram, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın kaptanlara yönelik kamera sistemi ile ilgili çalışmaların da olumlu olduğunu belirterek, “Eğer bu yapı kesimi korsandan koruyacaksa gerçek bir sistem. Kaptanların refah düzeyini arttırır. Takograf kullanımı için dalda yeteri kadar kaptan yok. Otobüsler peronda kalır” diye açıklık getirdi.
İrem Bayram’la söyleşimizden değerli spotlar:
Düğünlere aileyi temsilen daha az kişi gitti
Ekonomik gelir azalması nedeniyle seyahat yapma sayıları bir ölçü azaldı. Bizim bölgemizde yaz devrinde düğünler için çok geliş gidişler olur. Lakin bu yıl, aileyi temsilen daha az kişi gönderildi. Dokuma bölümündeki arkadaşlarımız dünya ile rekabet edemediklerini söyleyip Mısır’a fabrikalarını taşıdılar. Biz esasen emekçileri, memurları, öğrencileri taşıyoruz. Tatil yolcusu taşıdığımızı söyleyemem. Ticaretin de azalması bize yansıyor.
‘Tek Rakibim THY’ artık gerçek
İrem Bayram, şehirlerarası yolcu nakliyatının, sübvanse edilen havayolu nakliyatı ve finanse edilen demiryolu nakliyatı ile rekabet etmesinin mümkün olmadığını söylüyor: “Uçak bulabilen birinci etapta onu tercih ediyor. Ancak evvelce imaj ve kalite için söylenen ‘Tek Rakibim Türk Hava Yolları’ kelamı artık gerçek oldu. Bunu artık maliyet ve hayatta kalabilme ögesi olarak söylüyoruz. Biz artık otobüs firmaları ile rekabet yarışı içinde değiliz, THY’nin fiyat siyaseti ile savaşıyoruz. Devlet sübvansiyonu ile taşımasalar hiç sorun değil, o vakit nitekim rekabet edelim. Bütün taşıma modlarının gelişiminin yanındayız. Lakin bizim kendi yağımızda kavrulup, hiçbir takviye almadan onlarla fiyat rekabetine girmemiz adil değil. Onlarla hizmet rekabetine girebilme bahtımız da zati yok. Vakit konusunda çok büyük avantajları var. Yazın THY’nin memleketler arası sınırlara ağırlaşması ve iç çizgilere ayırdığı koltuk kapasitesi çok kâfi olmadığı için aman aman rahatsızlık hissetmiyoruz. Lakin kışın tam bilakis dönüyor ve iç çizgilere yük veriyorlar. Şu an, (tarih veriyor) 3 Aralık 2024, Sabiha Gökçen’den Van’a THY’nin bileti 1405. Bizim fiyatımız ise 2000 TL. uçak, otobüsten 600 TL daha aşağıda.”
Kargo işi ruhsatlandırılmalı
Sektörde kargo nakliyatının bir sisteme oturtulması ve kayıt altına alınması gerektiğini vurgulayan İrem Bayram, “Ulaştırma Bakanlığı’na her gittiğimizde ‘kargo taşıyoruz, taşımaya devam edeceğiz, taşımak zorundayız’ diyoruz. Bakanlıkların eşyalarını da biz taşıyoruz. Kargo şirketlerinin baskıları sonucunda biz ruhsatlandırılmıyoruz. Bu yapı kayıt altına alındığında otobüs firmaları bundan daha yararlı çıkacaktır. Otobüs firmaları, kargo şirketlerine bagaj kontenjanı verebilirler. Aylık, yıllık muahede yapabilirler. Kargo şirketleri için de en uygun, en süratli, en verimli nakliyat hali otobüs kargosu. Otobüs firmaları bugün kargodan 10 bin TL kazanıyorsa, bunun aslında 20 bin TL olduğunu görecekler. Kayıt altında olmayan hiçbir şeyi denetim edemezsiniz. Şu anda komitecinin komitecisi var ve otobüs şirketine, alınan paranın çok azı kalıyor. Kayıt altına alındığında taşınan eserin sorumluluğu da alışılmış taşımacıda olacaktır” dedi.
Kaptan yetiştiriyoruz
Biz muavinlik sistemini kaldırmadık. Bize ‘SRC evrakım var’ diye başvuranlara, evvel muavinlik yapma kaidesi getiriyoruz. Kabul ederse seyahatimiz başlıyor. Bu süreçte onun da kaptan olma yolunda ilerlediğini görürsek teşvik ediyoruz. Sefer primleri daha yüksek oluyor. Bir müddet sonra da aslında kaptan koltuğuna oturuyor. Bana en çok gurur veren de bu. Her tarafta yetiştirdiğimiz kaptanları görüyorum. Genç kaptanlara kaza yapar gözüyle bakıyorlar, 11 yıl boyunca yetiştirdiğimiz genç kaptanlarda ufak tefek kazalar dışında bir şey görmedik.
Kadın kaptanlar artmalı
Daha evvel bir bayan kaptanla çalıştık ancak sonra çok talep olmadı. Olursa kapımız açık. Ben kadın-erkek eşitliğini hiçbir tarafa ayrıcalık sağlamamakta görüyorum. Bu süreç eşit şartlarda işlemeli. Bayan kaptan istihdamı kesimi rahatlatır, fakat bayanların kararlı ve istekli olması lazım. Kaptanların şartları düzgünleşti, daha da güzelleşecek.
Günlük SSK sorunu çözülmeli
Balıkçılarda, inşaat dalında olan günlük SSK girişi yapılma imkanı dalımıza sağlanmıyor. Daima mahzur olarak, ‘otobüse biner kaza yaparsa’ diye bakılıyor. Kaptanın sefere çıkmadan evvel sisteme girişini bildirilmesi mecburî olacak, aslında UETTDS bildirimi de bu biçimde yapılıyor.
Best Van Turizm gerçek noktada
Ticaretin içinde her vakit firmaların alınıp, satılması var. Şartlar buna uyar, başımızdaki satış bedeli ile gelinirse neden gündemimizde satış olmasın. Best Van Turizm’i çok sevmem ve ortamızda duygusal bir bağ olmasına karşın ticaretin gerekeni de yanlışsız noktada satmak olduğuna inanıyorum. Şu an 35 yıllık Best Van Turizm, çok gerçek bir noktada. Şirketimizin önünün çok açık olduğuna inanıyorum. Otobüs firma sayılarının bu sayılarda kalmayacağını ve kesimin de devam edeceğine inandığım için, Best Van Turizm çok hakikat bir oyuncu; geri çekilmesi gereken bir oyuncu değil. Biz şirketimizi Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan Türkiye’nin her tarafına sefer yapan bir otobüs firması olarak planlıyoruz. Bunun için de emin adımlarla ilerliyoruz. Konjonktüre bakarak Best Van kalacak ancak bizde mi kalacak, bakacağız.
Ulaşım dersi verebilirim
Uluslararası bağlar yüksek lisans eğitimi yaptık. İşletme alanındaki doktoram tez etabında. Haftada bir gün de olsa bir üniversitede ulaşım alanında ders vermek istiyorum. Bunu yeni nesilleri kaçırmamak için istiyorum. Benim için çok keyifli olur.
Kamu tarafına kırgınım
Kamu yöneticileri, kontrollerde ‘otobüslere şu kadar ceza yazıldı’ açıklaması yaparken öteki taşıma modlarını daima güzellemelerle paylaşıyorlar. Bu benim kamu tarafına kırgınlık noktam.
İstanbul-Van sefer maliyeti
İstanbul-Van sefer maliyeti, gidiş dönüş 80 bin TL. Bunun içinde akaryakıt, ikram, işçi, otoban, otogar çıkış ve bakım maliyeti var. Lakin sigorta, kasko ve aracın amortismanı ve finansman maliyeti yok.
Yunanistan’a taşıma yapmak istiyoruz
Pandemi öncesinde Yunanistan müsaadelerini aldık, sonrasında da elimizdeki araç sayısı fakat Irak’a yetti. Hakkâri, Yüksekova tarafında çok önemli açılım yaptık. Çok ilgi gördü. Artık Yunanistan tarafına tekrar adım atmak istiyoruz. Her bölgenin dinamikleri farklı lakin Irak çizgisindeki deneyimleri bu alanda müspete çevirme imkanımız olabilir.
D2-B2 evrakımız var ama
Bu alan ihtisas alanımız değil. Farklı bir operasyon gerektiriyor. Birebir üzere gözükse de farklı aslında. Sürücülük süreci de farklı. Bizdeki kaptanlık daha güç. Kriz idaresi var. Biri pastaneye gelen müşteriyi mutlu etmek, bizimkisi ise hastaneye gelen müşteriyi şad etmek. Adam mecburi olarak gelmiş, hayattan bezmiş canı sıkkın formda geliyor. Bizim amacımız markayı konumlandırdığımız yeri korumak. O denli, yalnızca para kazanmak ismine, bayram devirlerinde, ‘sizde araç çalıştıralım’ tekliflerini de geri çevirdik. Az sefer yapalım fakat hizmet anlayışımızı hiç bozmayalım tarafında olduk. Gerekirse yolcumuza ‘hayır, yer yok’ diyelim.
Dijitalleşmeye hala yatırım yapıyoruz
Dijitalleşmemiz bizi maliyetlerden korumadı, lakin hâlâ yatırım yapma sürecindeyiz. Bize ek maliyetler getirdi fakat bundan sonra meyvelerini yiyeceğiz diye düşünüyoruz. Birkaç farklı iş kolunda, aileyi de içine alan bir sistem oluşturuyoruz. Bütün gelir, sarfiyat oraya entegre olacak. Bilet portalları bizim maliyetlerimizi azaltan en kıymetli öge oldu. Burada benim talebim; yolcunun portaldan bilet aldığında hangi model ve kaç yaşındaki araca aldığını bilmesi. Ruhsatının bilgisi de yer almalı. Fiyat farkının neden olduğunu yolcu bilmeli.
Acenteler yer hizmetlerinden kazanacak
Acenteler bu alanda var olmaya devam edecek, yer hizmetlerinden gelir elde etmeye devam edecekler. Dalımız koltuk ardı ekranlardan kurtuldu. Onun yerine araç içi internet geldi ve bu beni çok memnun ediyor. En azından artık iç rahatlığı ile bunu ödüyoruz. ■
Best Van Turizm Yönetim Kurulu Üyesi İrem Bayram ile söyleşimizi Aksaray’daki Ofisinde gerçekleştirdik. Erkan Yılmaz-Muammer Başkan
